Các biến thể mới sẽ khá giống nhau, tránh miễn dịch và dễ lây lan hơn. Chúng có thể giúp loại trừ nhau nhưng trong viễn cảnh xấu, một “siêu biến chủng” mới có thể xuất hiện.
Các biến thể Omicron ngày càng trở nên giống nhau vào mùa thu năm nay do quá trình tái tổ hợp và tiến hóa hội tụ. Ảnh: Timesofisrael.
Đầu năm nay, những lo ngại về “siêu biến chủng” mới của biến thể phụ Omicron là có thật và đang gia tăng.
Nhà nghiên cứu ở Cyprus đã phát hiện ra một biến thể Covid-19 có các đặc điểm của cả Delta và Omicron, được gọi là “Deltacron”. Deltacron có tỷ lệ lây nhiễm thấp và sớm biến mất. Biến chủng lai thứ hai từ Delta và Omicron xuất hiện nhưng sau đó cũng dần biến mất.
Hiện tượng biến chủng lai có thể sẽ xuất hiện lại vào mùa thu này. Các nhà khoa học dự đoán sẽ có đợt bùng phát Covid-19 lớn từ tháng 10 đến tháng 1 năm sau, được gây ra bởi các biến thể Omicron có nhiều đặc tính giống nhau.
Chúng được cho là biến thể virus có khả năng lây truyền và tránh miễn dịch tốt nhất từ trước đến nay. Sự giống nhau của các biến chủng mới có thể tốt, cũng có thể xấu. Chúng có thể sẽ chiến đấu với nhau (để cùng biến mất) nhưng cũng khiến việc kiểm soát khó khăn hơn.
Tiến sĩ Stuart Ray, Phó chủ tịch y khoa về tính toàn vẹn dữ liệu và phân tích tại Trường Y Đại học Johns Hopkins, nói với Fortune: “Khi Omicron tiến hóa, nó ‘tìm ra các giải pháp đã được sử dụng trước đây” trong biến thể Alpha, Gamma và Delta. Đồng thời, nó mang theo một đặc tính mới cho chủng của mình”.
“Đây được xem là phần hấp dẫn của quá trình tiến hóa. Những mảnh vải vụn giống nhau được sử dụng để làm một chiếc chăn mới”, ông nói.
Khác hướng đi nhưng cùng mục đích
Theo tiến sĩ Raj Rajnarayanan, trợ lý trưởng khoa nghiên cứu, Phó giáo sư tại Viện Công nghệ New York, phân viện ở Jonesboro, bang Arkansas, mặc dù làn sóng Covid-19 giảm do sự xuất hiện của nhiều biến thể mới, sự khác biệt giữa chúng có thể nhỏ.
Trong hình thức tiến hóa song song được gọi là tiến hóa hội tụ, các biến thể đang thu thập những đột biến tương tự nhau. Theo tiến sĩ Rajnarayanan, nhiều chủng virus giống nhau đang tạo ra các đột biến tương tự để giúp chúng tránh được khả năng miễn dịch và dễ lây lan hơn.
Tiến sĩ Michael Osterholm, Giám đốc Trung tâm Nghiên cứu Bệnh Truyền nhiễm và Chính sách (CIDRAP) của Đại học Minnesota, cho biết làn sóng BA.5 chiếm ưu thế trên toàn cầu bắt đầu giảm sút ở nhiều nơi, nhưng các biến thể phụ của nó đang chọn ra những đột biến có thể thúc đẩy sự tránh miễn dịch.
“Chúng tôi chưa từng thấy kiểu lẩn tránh hệ miễn dịch này trước đây”, tiến sĩ Osterholm nói về khả năng lẩn tránh hệ miễn dịch ngày càng tăng của biến thể và công cụ hỗ trợ nó, như vaccine và phương pháp điều trị.
Trong khi đó, các chủng Covid-19 cũng đang đột biến thông qua một quá trình gọi là tái tổ hợp, cách thức tương tự mà chủng Deltacron đã sử dụng. Trong trường hợp này, hai biến thể kết hợp thành một.
Nhiều chủng virus giống nhau đang tạo ra các đột biến tương tự để giúp chúng tránh được khả năng miễn dịch và dễ lây lan hơn. Ảnh: Vox.
Theo tiến sĩ Rajnarayanan, biến thể mới của XBB có sự kết hợp của hai biến Omicron khác nhau. Nó cũng là chủng Covid-19 né tránh miễn dịch tốt nhất từng được biết.
Tiến sĩ Rajnarayanan cho biết biến chủng lai Deltacron ban đầu được xem là kết quả của việc nhiễm bẩn trong phòng thí nghiệm, nhưng XBB lại được tìm thấy ở nhiều nơi trên thế giới như Bangladesh, Israel, Singapore, Đức và Đan Mạch.
Với tất cả sự trộn lẫn và kết hợp của Omicron xuất hiện vào mùa thu này, có thể tạo ra một loại “siêu virus” nào đó không?
Theo các chuyên gia, điều này không thể biết được. Nhưng Omicron sắp đạt tới “đỉnh cao” khi là biến thể vẫn biến đổi nhanh chóng nhưng lại không có khả năng lây lan hoặc né tránh hệ miễn dịch của con người tốt hơn các biến chủng trước đó.
“Tôi tự hỏi liệu các biến chủng này có hết biến đổi hay không. Điều đó không có nghĩa là nó đã đạt đến đỉnh điểm của sự lây lan, nhưng vẫn có một số giới hạn nhất định”, tiến sĩ Ray nói về Omicron.
Kẻ thù mới trong mùa đông này
Nếu Omicron thực sự đạt đỉnh cao về hiệu suất, nó có thể mở đường cho một biến thể mới hoàn toàn như Delta gia nhập vào. Biến thể Delta xuất hiện ở Mỹ vào mùa hè năm 2021 và Omicron xuất hiện vài tháng sau đó.
“Biến chủng Pi đang bị che giấu ở nơi nào đó, mang theo hàng loạt giải pháp mới (cho virus xâm nhập cơ thể con người – PV). Nếu virus đã hết khả năng biến đổi, một biến chủng mới có thể xuất hiện làm thay đổi các giải pháp của chúng ta”, tiến sĩ Ray nói, với “Pi” được cho là biến chủng chính tiếp theo sẽ xuất hiện sau Alpha, Beta, Gamma, Delta và Omicron.
Ông tiếp tục nói: “Đã một thời gian kể từ lúc chúng ta thấy biến thể mới và lớn xuất hiện đột ngột. Nhưng điều tương tự sẽ xảy ra vào mùa đông năm nay là hợp lý. Không ai có thể đoán trước được”.
Tiến sĩ Osterholm nói: “Không ai trong chúng ta biết trước điều gì hết. Đó là thách thức ngay bây giờ. Chúng ta cần phải khiêm tốn và nói không biết trước những điều chưa xảy ra. Cũng có thể đó chỉ là ‘màn hạ cánh nhẹ nhàng’, tức số trường hợp nhiễm bệnh giảm dần”.
Tuy nhiên, ông Osterholm không thấy bằng chứng nào về việc Covid-19 đang biến thành loại virus theo mùa như bệnh cúm và chỉ cần một loại vaccine mỗi năm là đủ, như một số quan chức Nhà Trắng đã đề xuất gần đây.
Ông nói virus là một “vở kịch có 3 phần” và chúng ta chỉ đang ở phần thứ hai.
Phát hiện thêm lý do Omicron lây lan với tốc độ nhanh
Ảnh chụp bằng kính hiển vi đã cho thấy chi tiết đáng kinh ngạc, 37 đột biến của biến thể Omicron liên kết chặt với tế bào người làm cho nó lây nhiễm nhanh hơn gấp nhiều lần, theo Daily Mail.
Tiến sĩ Sriram Subramaniam, tác giả chính của nghiên cứu, Giáo sư hóa sinh tại Đại học British Columbia (Canada), cho biết Omicron là biến thể chưa từng thấy vì có đến 37 đột biến trên protein gai, nhiều gấp 3 – 5 lần, so với các biến thể trước đó.
Ông cho biết, các đột biến trên protein gai rất quan trọng, vì hai lý do.
Thứ nhất, vì protein gai là nơi virus bám vào và lây nhiễm sang các tế bào người.
Thứ hai, bởi vì các kháng thể gắn vào protein gai để vô hiệu hóa vi rút.
Do đó, các đột biến trên protein gai có thể làm thay đổi đáng kể cách vi rút Corona lây truyền và làm vô hiệu hệ thống miễn dịch chống lại nó.
Tiêm chủng vẫn là biện pháp tốt nhất để chống lại biến thể Omicron. ẢNH SHUTTERSTOCK
Nhóm của tiến sĩ Subramaniam đã sử dụng kính hiển vi điện tử để xem xét chi tiết biến thể Omicron, kiểm tra các đột biến trên protein gai của nó, và nhận thấy các đột biến làm cho protein gai liên kết hiệu quả hơn với tế bào người, theo Daily Mail.
Trong số 37 đột biến trên protein gai của biến thể Omicron, có 15 đột biến nằm trong phần của vi rút liên kết với tế bào người.
Vi rút liên kết đặc biệt với thụ thể ACE2 của tế bào – nằm trên khắp cơ thể, từ phổi, tim, mạch m.áu, đường tiêu hóa và các cơ quan khác.
Thông qua hình ảnh từ kính hiển vi, nhóm của tiến sĩ Subramaniam đã phát hiện ra một số đột biến mới tạo thêm các liên kết giữa vi rút và các thụ thể ACE2.
Tiến sĩ Subramaniam cho biết, những đột biến mới này làm “tăng áp lực liên kết”, nghĩa là Omicron có thể gắn mạnh hơn vào tế bào người.
Các nhà nghiên cứu đã nhận thấy Omicron có áp lực liên kết lớn hơn nhiều so với vi rút SARS-CoV-2 ban đầu và cao hơn biến thể Delta một chút.
Tin tốt lành từ 3 nghiên cứu: nhiễm Omicron, nguy cơ nhập viện có thể thấp hơn
Tiêm chủng vẫn là biện pháp tốt nhất
Biến thể Omicron lần đầu tiên được phát hiện ở Nam Phi vào cuối tháng 11, và từ đó lan nhanh khắp thế giới.
Theo ước tính, Omicron lây lan nhanh hơn từ 3 – 5 lần so với Delta. Kết quả nghiên cứu tương đồng với nghiên cứu khác gần đây về khả năng lan truyền nhanh chóng của Omicron.
Tuần trước, một nhóm nghiên cứu tại Đại học Hồng Kông đã báo cáo rằng biến thể Omicron nhân lên nhanh hơn khoảng 70 lần so với biến thể Delta trong đường hô hấp, chỉ trong ngày đầu tiên nhiễm bệnh.
Sự nhân lên nhanh chóng này trong đường hô hấp cho thấy người bị nhiễm Omicron sẽ tạo ra nhiều hạt vi rút hơn so với các biến thể trước đây, trong khi thở.
Nhóm của tiến sĩ Subramaniam cũng đã nhận thấy Omicron có nhiều khả năng trốn tránh các kháng thể hơn so với các biến thể trước đó.
Đáng chú ý, Omicron vẫn không tránh được khả năng miễn dịch do vắc xin tạo ra, tiến sĩ Subramaniam nói.
Điều này cho thấy tiêm chủng vẫn là biện pháp tốt nhất để chống lại biến thể Omicron, theo Daily Mail.
Tổng thống Biden cảnh báo người chưa tiêm vắc xin: “Lựa chọn có thể quyết định sống hay chết”
Tiến sĩ Subramaniam cho biết, áp lực liên kết tăng và khả năng né tránh kháng thể của biến thể Omicron đã góp phần làm tăng tốc độ lây truyền của nó.
