Chủ tịch Liên minh toàn cầu phát triển thuốc chữa trị bệnh Lao (TB Alliance) Mel Spigelman mới đây cảnh báo sau những nỗ lực lớn chống đại dịch COVID-19 trên toàn cầu, bệnh lao đã trở lại là căn bệnh truyền nhiễm nguy hiểm nhất trên thế giới, do thiếu sự tập trung vào công tác đẩy lùi căn bệnh hiểm nghèo này.
Bệnh lao đã trở lại là căn bệnh truyền nhiễm nguy hiểm nhất trên thế giới. Ảnh minh hoạ: AFP
TB Alliance là tổ chức phi lợi nhuận với mục đích phát triển các loại thuốc chữa trị bệnh lao hiệu quả nhanh chóng, giá thành phải chăng, đặc biệt là tại những nước nghèo.
Trong một cuộc phỏng vấn gần đây, ông Spigelman đã hoan nghênh tiến bộ nhanh chóng và vượt bậc trong công tác kiểm soát đại dịch COVID-19 với hàng loạt vaccine, phương pháp xét nghiệm và biện pháp điều trị an toàn, hiệu quả được phát triển trong 2 năm qua. Tuy nhiên, chuyên gia này cho biết trong khi số ca t.ử v.ong do COVID-19 đang giảm ở mức ổn định, bệnh lao lại phát triển mạnh hơn.
Trước khi COVID-19 xuất hiện, lao là căn bệnh truyền nhiễm khiến nhiều người t.ử v.ong nhất thế giới, mỗi năm cướp đi sinh mạng của 1,5 triệu người, theo đó mỗi ngày có 4.109 người t.ử v.ong do bệnh lao. Trong khi đó, theo tính toán của Đại học Johns Hopkins, trong 28 ngày qua có tổng cộng 40.578 người t.ử v.ong do COVID-19, như vậy trung bình mỗi ngày có 1.449 người t.ử v.ong do bệnh này.
Tuy nhiên, không giống như đối với COVID-19, hiện thế giới có rất ít cảnh báo về bệnh lao. Trên thực tế, đại dịch COVID-19 đã tác động nghiêm trọng tới các nỗ lực chống bệnh lao, khi các bệnh viện điều trị lao phải chuyển sang chữa trị cho các bệnh nhân COVID-19, trong khi các biện pháp phong tỏa cản trở bệnh nhân lao đến thăm khám và điều trị. Điều này khiến số ca t.ử v.ong do lao trong năm 2020 tăng mạnh lần đầu tiên trong một thập kỷ. Chuyên gia Spigelman nhận định đây là bước thụt lùi đáng kể.
Trong khi hàng tỷ USD được chi cho chiến dịch chống COVID-19, tình trạng kinh tế toàn cầu suy giảm và căng thẳng địa chính trị khiến các nhà tài trợ hàng đầu cho cuộc chiến chống lao thắt chặt “hầu bao”. Phần lớn các nhà tài trợ cho TB Alliance đã bất ngờ không cam kết quyên góp hơn 1 năm và giảm bớt số t.iền chi, trong khi Anh – nhà tài trợ truyền thống hàng đầu – chưa có tài trợ nào trong năm nay. Chuyên gia Spigelman lo ngại rằng tiến bộ đạt được trong cuộc chiến chống lao, vốn đã chịu ảnh hưởng tiêu cực do COVID-19, sẽ ngày càng suy yếu.
Những khó khăn này xuất hiện vào thời điểm thế giới đang chứng kiến sự đột phá trong điều trị bệnh lao. Thống kê cho thấy khoảng 5% trong số 9,5 triệu người mắc lao mỗi năm đang kháng thuốc kháng sinh thông thường, mỗi ngày bệnh nhân phải uống 5-8 viên thuốc và thường phải tiêm thuốc hằng ngày trong khoảng 2 năm, với nhiều tác dụng phụ và tỷ lệ chữa khỏi chỉ khoảng 20-30%. Tuy nhiên, với loại thuốc mới BPaL do Cơ quan Quản lý thực phẩm và dược phẩm Mỹ (FDA) phê duyệt năm 2019, người bệnh chỉ cần uống thuốc 3 viên/ngày trong 6 tháng. Thuốc này ít tác dụng phụ và tỷ lệ chữa khỏi lên tới 90%.
Chuyên gia Spigelman nêu bật tầm quan trọng của việc tăng nguồn lực để giúp bệnh nhân có thể tiếp cận loại thuốc mới này. Mặc dù nguồn lực chống lao luôn hạn chế, song việc thế giới thiếu khẩn trương trong nỗ lực xóa bỏ căn bệnh này đang khiến lao trở thành căn bệnh phổ biến ở người nghèo. Trong bối cảnh đó, các vaccine tiềm năng chống lao ngày càng giảm, khi có rất ít ngân sách để phát triển và ít nỗ lực triển khai thử nghiệm như các vaccine ngừa COVID-19. Ông Spigelman khẳng định rằng nếu có nhiều nguồn lực như chiến dịch chống COVID-19, thế giới hoàn toàn có thể xóa bỏ bệnh lao.
‘Biến thể nguy hiểm nhất của COVID-19’ lây lan nhanh đến mức nào?
Biển chủng XBB hay Gryphon được cảnh báo có khả năng lây lan nhanh hơn mọi biến thể COVID-19 khác từ trước đến nay.
Vài tháng qua, các biến phụ BA.4 và BA.5 của Omicron thống trị các ca COVID-19 ở Mỹ. Tuy nhiên các chuyên gia mới phát hiện biến thể khác gọi là XBB hoặc Gryphon và khả năng nó sẽ vượt qua mọi biến thể từ trước đến nay.
Biến thể XBB COVID-19 là gì?
Theo giáo sư Thomas Russo, trưởng khoa bệnh truyền nhiễm tại Đại học Buffalo ở New York, XBB là một trong những “biến phụ mới” của Omicron đang lan nhanh hiện nay. Các biến thể phụ này gồm BQ.1.1, BQ.1, BQ.1.3, BA.2.3.20 và XBB.
XBB, hay Gryphon có khả năng vượt qua mọi biến thể khác từ trước đến nay. (Ảnh minh họa)
Chuyên gia Amesh A. Adalja tại Trung tâm An ninh Y tế Johns Hopkins giải thích thêm: “XBB là phiên bản lai của hai chủng Omicron dạng BA.2”, và đang “lan truyền nhanh chóng ở Singapore”.
Theo Bộ Y tế Singapore, biến thể lần đầu được phát hiện vào tháng 8/2022 tại Ấn Độ và hiện ghi nhận ở hơn 17 quốc gia như Australia, Bangladesh, Đan Mạch, Ấn Độ, Nhật Bản và Mỹ.
XBB gây chú ý vì được cho là có khả năng tốt nhất trong việc thoát khỏi sự bảo vệ của kháng thể. Theo Prevention, nghiên cứu mới chưa xuất bản từ các nhà nghiên cứu Trung Quốc nói rằng, các chủng mới của Omicron, đặc biệt là XBB “là chủng né tránh kháng thể tốt nhất được thử nghiệm, vượt xa BA.5 và tiến gần bằng SARS-CoV-1 (virus gây ra bệnh SARS)”
Điều này đồng nghĩa với việc các loại vaccine và việc từng mắc COVID-19 có thể không đủ để bảo vệ cơ thể chống lại XBB như với các chủng COVID-19 trước đó. Các loại thuốc kháng thể như Evusheld và Bebtelovimab cũng không hiệu quả đối với XBB.
“Những biến thể này đang phát triển theo hướng trốn tránh sự bảo vệ của kháng thể”, ông Russo nói . Các liều vaccine tăng cường vì vậy “có khả năng bảo vệ chống lại ca bệnh nặng” với XBB, nhưng sẽ “không hoàn hảo trong việc ngăn ngừa” hoàn toàn khỏi bị mắc biến thể này.
Tuy nhiên, các chuyên gia khuyên mọi người không cần hoảng sợ. “Vaccine không phải biện pháp chống lại virus tuyệt đối. Đối với các biến thể có khả năng né tránh miễn dịch thì vaccine vẫn có thể bảo vệ những gì quan trọng nhất, điều này có ý nghĩa lớn đối với các ca bệnh nặng“, tiến sĩ Adalja nói.
Cho đến nay, các triệu chứng mắc XBB dường như tương tự như biến thể khác của COVID-19. Theo Trung tâm Kiểm soát và Phòng ngừa Dịch bệnh Mỹ (CDC), triệu chứng này có thể gồm: Sốt hoặc ớn lạnh, ho, khó thở, mệt mỏi, đau nhức cơ hoặc cơ thể, đau đầu, mất vị giác hoặc khứu giác, viêm họng, nghẹt mũi hoặc chảy nước mũi, buồn nôn hoặc nôn mửa, tiêu chảy.
XBB lây lan thế nào?
Giống như các chủng Omicron khác, XBB được cho là rất dễ lây lan. Bộ Y tế Singapore lưu ý biến thể này hiện chiếm 54% các ca COVID-19 nước này, tăng 22% so với tuần trước.
Bộ Y tế Singapore thông tin, XBB “ít nhất cũng lây truyền như các biến thể đang lưu hành” nhưng cho biết thêm rằng “không có bằng chứng cho thấy XBB gây ra bệnh nặng hơn”.
Hiện tại còn rất nhiều điều chưa biết về XBB cũng như mức độ nó sẽ lây lan. Theo tiến sĩ Adalja, các biến thể khác cũng bắt đầu lan rộng cùng lúc và chưa rõ loại nào sẽ thay thế các biến thể thịnh hành hiện tại. Vì vậy việc theo dõi những gì xảy ra trong vài tuần tới là rất quan trọng.
